Wie heeft die eerste noodlottige tomaat gegooid waarmee de Tomatina-revolutie begon? In werkelijkheid weet niemand dat. Misschien was het een anti-Franco opstand of carnaval dat uit de hand was gelopen. Volgens de meest populaire versie van het verhaal veroorzaakten lokale inwoners tijdens het Festival van de Reuzen (een optocht met gigantische poppen van papier-maché) in 1945 een opstootje om aandacht te krijgen. Ze stuitten toevallig op een groentekar in de buurt en begonnen met rijpe tomaten te gooien. Onschuldige omstanders raakten erbij betrokken totdat de situatie escaleerde in een enorme chaos van rondvliegend fruit. De aanstichters moesten de tomatenverkopers terugbetalen, maar dat stond een herhaling van tomatengevechten en de geboorte van een nieuwe traditie niet in de weg.

Bang voor een niet te controleren escalatie, voerden autoriteiten maatregelen uit, lieten de teugels weer varen en vaardigden vervolgens in de jaren vijftig opnieuw een reeks verboden uit. In 1951 werden lokale inwoners die de wet overtraden opgesloten, totdat het publiek verontwaardigd hun vrijlating eiste. De meest opzienbarende actie tegen het tomatenverbod vond plaats in 1957 toen voorstanders een neptomatenbegrafenis hielden, compleet met doodskist en rouwstoet. Na 1957 besloot de lokale overheid om het verzet op te geven, stelde een paar regels op en schaarde zich achter de rare traditie.

Hoewel de tomaten het middelpunt vormen, leidt een week van festiviteiten naar de uiteindelijke confrontatie. Het is een viering van de patroonheiligen van Buñol, de Maagd Maria en St. Louis Bertrand, met optochten, muziek en vuurwerk naar vrolijk Spaans gebruik. Om de krachten voor de komende vechtpartij op te bouwen, wordt aan de vooravond van de strijd een gigantische paella geserveerd. Het is een typisch Valenciaans gerecht met rijst, zeevruchten, saffraan en olijfolie.

Vandaag kent dit ongebreidelde festival een zekere mate van orde. Organisatoren zijn zover gegaan dat zij een bijzondere soort onsmakelijke tomaten hebben geteeld, uitsluitend voor het jaarlijkse evenement. De aftrap van de festiviteiten is rond 10.00 uur wanneer de deelnemers met elkaar wedijveren om een ham bovenop een glibberige paal te grijpen. Omstanders besproeien de klouteraars met water terwijl ze zingen en dansen in de straten. Zodra de kerkklok 12.00 uur slaat, rijden vrachtwagens vol met tomaten de stad binnen terwijl het "To-ma-te, to-ma-te!"-geroep een hoogtepunt bereikt.

Dan begint met het afvuren van een waterkanon het hoofdevenement. Het betekent groen licht voor het verpletteren en lanceren van tomaten in frontale aanvallen tegen andere deelnemers. Langeafstandwerpers, doelgerichte werpers en zij die met één hand van middellange afstand gooien. Wat je techniek ook is, tegen de tijd dat het voorbij is, zie je er heel anders uit (en voel je je idem dito). Bijna een uur later spelen geheel met tomaten doorweekte bommengooiers op straat in een zee van zompige salsa waar nog maar weinig te vinden is dat lijkt op een tomaat. Een tweede kanonschot geeft het einde van het gevecht aan.